Verlichting speelt een belangrijke rol bij het management van melkvee. Ons overtuigende onderzoek heeft aangetoond dat een optimaal lichtklimaat het zicht, gedrag, welzijn en de prestaties van melkvee beïnvloedt.
Een optimaal lichtklimaat kan worden gerealiseerd door de verschillende aspecten van verlichting aan te passen op het zicht en de behoeften van de melkkoeien.
Het panoramische of totale zicht van melkvee is 340 graden. Dit betekent dat melkkoeien alles om zich heen kunnen zien, behalve wat er precies achter ze gebeurt. Zoals je je kunt voorstellen geven ze de voorkeur aan het monoculaire zicht, omdat dit een groot gedeelte van hun totale zicht omvat. Door hun relatief kleine binoculaire zicht hebben de koeien moeite met het inschatten van afstanden, waardoor ze beperkt zijn in hun diepteperceptie.
Als we naar het spectrale zicht kijken, heeft melkvee een dichromatisch zicht. Dit betekent dat de melkkoeien maar twee soorten werkende kleurreceptoren of zogenaamde kegeltjes in hun ogen hebben. Deze receptoren zijn voornamelijk gericht op het groene en blauwe deel van het lichtspectrum. Hierdoor kunnen ze slechts twee pure spectrale lichtkleuren waarnemen. Dit in tegenstelling tot mensen die er drie kunnen waarnemen.
Laten we nu eens kijken naar de belangrijkste aspecten van de verlichting van melkvee en de invloed daarvan op het zicht, het gedrag, het welzijn en de prestaties van melkvee.
Lightspectrum
Het lichtspectrum of zichtbare spectrum is het deel van het elektromagnetische spectrum dat kan worden waargenomen. De verschillende golflengtes worden door de ogen gezien als verschillende kleuren.
Het zichtbare spectrum van mensen en melkvee verschilt aanzienlijk, zoals je kunt zien in figuur 2. Dat van melkvee reikt van ongeveer 400 nm tot 680 nm met piekgolflengten bij 451 nm (blauw) en 555 nm (groen).
Door het voorziene licht af te stemmen op het zichtbare spectrum van de melkkoeien, kunnen ze beter zien. Dit vermindert stress en stimuleert gewenst gedrag. Verbeterde prestaties zijn het logische gevolg hiervan.
De lichtverdeling – de spreiding van het licht door de hele stal – is van groot belang.
Doordat melkvee beperkt is qua diepteperceptie, is het erg belangrijk om ervoor te zorgen dat er geen donkere plekken voorkomen in de stal. Wanneer donkere plekken op de vloer of voor de koeien te zien zijn, is de kans groot dat ze schrikken en stoppen met lopen. Dit heeft een negatieve invloed op hun gedrag en leidt tot een toename in stress.
Door een optimale lichtverdeling te voorzien worden donkere plekken voorkomen. Dit stimuleert gewenst gedrag, zorgt ervoor dat de koeien zich meer op hun gemak voelen en vermindert stress. De juiste positionering van de lampen speelt hierbij een grote rol. Dit kan gemakkelijk worden gerealiseerd door voor aanschaf van de verlichtingsinstallatie een lichtplan op te stellen.
Lichtflikkering – de snelle verandering in lichtintensiteit van een lamp (figuur 3.) – kan bewust en onbewust worden waargenomen.
Melkvee neemt lichtflikkering ongeveer hetzelfde waar als mensen. Dit betekent dat het flikkering opmerkt op een vergelijkbare frequentie (aantal fluctuaties per seconde). Bij mensen kan flikkering leiden tot hoofdpijn, vermoeide ogen en concentratieverlies. Dit kan betekenen dat het ook de gezondheid van melkkoeien beïnvloedt.
Om het welzijn van melkvee te verbeteren, is het daarom belangrijk om bij de aanschaf van verlichtingsapparatuur rekening te houden met lichtflikkering zelf en de frequentie ervan.
Fig 3. Lichtflikkering vs flikkervrije verlichting
Het voorzien van de juiste lichtintensiteit – de hoeveelheid licht gemeten op één plek – helpt enorm bij het verbeteren van de prestaties van melkvee.
Onderzoek heeft aangetoond dat de lichtintensiteit invloed heeft op de aanmaak van melatonine. Dit heeft op zijn beurt weer invloed op de melkproductie. Door gebruik te maken van een hogere lichtintensiteit nemen de melkopbrengsten toe. Door een hoge lichtintensiteit én een goede lichtverdeling te voorzien verbetert ook het zicht van de melkkoeien. Dit zorgt ervoor dat ze zich beter voelen en maakt het makkelijker voor ze om naar de melkrobot of melkruimte te lopen.
Ook belangrijk: een hoge lichtintensiteit maakt het leven een stuk eenvoudiger voor de mensen die in de melkveestal werken. Het wordt namelijk makkelijker voor hen om de koeien te zien en ze merken het eerder op wanneer de koeien tochtig zijn of wanneer er iets mis is.
Ook de fotoperiode – de tijd waarin de lampen aan zijn – is van groot belang.
De verschillende levensfases van melkvee hebben verschillende vereisten als we kijken naar de fotoperiode. Om goed te presteren hebben jong vee en melkkoeien lange fotoperiodes nodig. Vooral in de winter maakt het ‘langer maken’ van een dag met verlichting een groot verschil, omdat je zo de seizoensinvloeden kunt verminderen. Tijdens de droogperiode is het aanbevolen om gebruik te maken van kortere fotoperiodes om zo de winter na te bootsen.
Onderzoek laat zien dat het gebruik van de juiste lichtintensiteit en fotoperiode op het juiste moment een grote invloed kan hebben op de melkopbrengsten en de vruchtbaarheid.
Lang verhaal kort: het is belangrijk om melkvee te voorzien van een goed lichtklimaat. Dit kan worden gerealiseerd door de verschillende aspecten van verlichting aan te passen op de behoeften van de melkkoeien. Op deze manier verbeteren het zicht, het welzijn, het gedrag en de prestaties. Meer gewenst gedrag, minder stress, hogere melkopbrengsten en een verbeterde vruchtbaarheid zijn de grootste voordelen van een optimaal lichtklimaat voor melkvee.